مکتب موسیقی اصفهان

استاد سید عبدالرحیم اصفهانی و استاد نایب اسدالله اصفهانی
 

معرفی اساتید مکتب اصفهان

بعد از عصر صفوی و دوره خفقان و اختناقی که توسط پادشاهان صفوی به وجود آمده بود، دوره جدیدی در موسیقی در زمان حکومت قاجار ها پدیدار گردید. در زمان صفویان به علت مخالفت شدید پادشاهان (به دلایل مذهبی) هیچ کس نمی توانست به ارایه کار موسیقی به صورت علنی بپردازد، به طوری که هر کاری و هرکسی به شدت سرکوب می شد.

ولی همیشه راه حل هایی برای مقابله با زور وجود داشته و دارد و مثل همیشه با جبر وظلم نمی توان کاری از پیش برد. موسیقیدانان ایرانی در آن زمان راه حلی برای ارایه موسیقی با مجوز آن زمان (وزارت فرهنگ و ارشاد صفویه!) پیدا کردند و آن اجرای موسیقی و آوازها به شکل تعزیه و روضه و ... از این قبیل مراسم بود. آنها گوشه های آوازی ایرانی را در قالب مراسم های اینچنینی ارایه می کردند. (مراسم هیئت ها و سینه زنی های امروزی به جا مانده از همین دوران است.)

در دوره قاجار و پایان دوران سیاه موسیقی، اهل هنر دوباره به گردآوری موسیقی ایرانی به صورت مدون و منظم برآمدند تا از نابودی آن جلوگیری کنند. در اصفهان به دلیل پایتخت بودن در آن زمان، اساتید بسیاری حضور داشتند که این اطلاعات موسیقیایی را سینه به سینه منتقل کردند.

اوج هنر و آواز ایرانی در زمان ناصرالدین شاه قاجار بود. حال به اساتید مکتب اصفهان اشاره ای می کنم و زندگی هر کدام را به اختصار بیان خواهم کرد:

 

● اساتید آواز ایرانی

۱- سید عبدالرحیم اصفهانی: در راس استادان آواز ایرانی قرار دارد و امروزه هر چه که از آواز اصیل ایرانی می شنویم و به جای مانده از این استاد درویش مسلک است. سید عبدالرحیم اصفهانی در سال ۱۲۳۲ خورشیدی در محله دربکوشک اصفهان به دنیا آمد. اشعار بسیاری از حفظ داشت و در خواندن آواز با اصول و تئوری موسیقی همچنان تا به امروز بی همتاست. جلال الدین همایی از نام آوران ادبیات فارسی در کتاب هنر و هنرمندان در مورد سیدرحیم می نویسد: به گفته همه ارباب فن ، خاتم موسیقیدانان ایران بود. آوازش در ملاحت و رسایی و گیرایی از مواهب آسمانی شمرده می‌شد و موسیقی شرقی را هیچ‌کس بهتر از او نمی‌دانست. از خود نیز ابتکاراتی تازه داشت و گوشه‌های مخصوصی ابداع کرده بود و آواز شهرتش از اصفهان به اقصی بلاد ایران رسیده عموم خوانندگان و نوازندگان ایران به استادیش می‌ستودند و بشاگردی وی مباهات می‌کردند. »سید رحیم در کنار« نایب اسدالله» نی زن چرب دست، قطعاتی بسیار در محافل آنزمان اجرا کرد که یادگارهای متعددی از آن دوره بر جای مانده است. از شاگردان برجسته آواز این استاد می‌توان به «تاج اصفهانی »، « ادیب »،«حبیب شاطرحاجی» و .... اشاره کرد. ولی شاگرد برجسته و بزرگ ایشان میرزا علی قاری بورد.

سید رحیم اصفهانی در ۱۳۱۴خورشیدی چشم از جهان بست و مقبره وی در تخت پولاد اصفهان، واقع است. آیین بزرگداشت وی پس از هفتاد سال انزوا و غربت توسط انجمن اصفهان پژوهان و دوستداران میراث فرهنگی مورخ ۳۰/۱۰/۱۳۸۴برگزار شد.

۲- میرزا علی قاری: اطلاعات زیادی از زندگی شخصی ایشان در حال حاضر ندارم. ولی در آینده اطلاعات بیشتری در اختیار شما قرار می دهم. همین قدر بگویم که از شاگردان سید رحیم، بسیاری از آنان را شما می شناسید و صدای آنها را بر روی صفحات و نوارهای مختلف شنیده اید مانند آقای تاج اصفهانی و ادیب خوانساری و ... ولی فرق عمده و اساسی این شاگردان با آقای میرزا علی قاری این بوده است که آنها ردیف سید رحیم را با تغییرات و دست کاری هایی که شاید به خاطر سخت بودن و عدم درک کامل گوشه ها بوده است، در دوره های بعدی انتقال و آموزش دادند. ولی میرزا علی قاری بدون هیچ گونه تحریف ، ردیف ها و گوشه های آوازی را ، دست نخورده و کامل به شاگردان خود آموزش دادند. که علت برجسته بودن ایشان نسبت به دیگر شاگردان سیدرحیم همین مطلب است. میرزا علی قاری تنها کسی بود که تا آخرین لحظه ها دوش به دوش سید رحیم بود و از ایشان جدا نشد.

● اساتید نی

۱- نایب اسدالله اصفهانی (ملقب به خداوندگار نی): این استاد از موسیقیدانان معروف و از نوازندگان برجسته نی در ایران بوده است. او دارای گوشی حساس، انگشتانی چابک و قریحه و استعدادی کم نظیر بود. تا قبل از استاد نایب اسدالله اصفهانی، نی را به شیوه نوازندگی با لب (به اصطلاح عامیانه، چوپانی) می نواختند و استاد نایب اسدالله اولین کسی بود که شیوه اجرای نی را به شیوه امروز یعنی گذاشتن نی در بین دندان های پیشین نوازنده اجرا کرده است و پس از او شاگردان ایشان به راه او در این شیوه ادامه دادند.

نایب اسدالله (خداوندگار نی)، نی نوازی بود که در سفر ناصرالدین شاه به انگلستان با او همراه بود و برای ملکه وقت نی نواخت. ملکه در میان حضار گفت: « باید اعتراف کرد این مرد ایرانی با چوبی خشک که بیش از چند سوراخ در آن دیده نمی شود، چنان غوغایی کرد که تمامی سازهای پیشرفته امروزی را منهدم ساخت !»

جمله معروف او را حتما شنیده اید: « من نی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاه بردم.» نایب ردیف ها و گام های گمشده موسیقی را پیدا کرد.

۲- مهدی نوایی: استاد مهدی نوایی، بزرگترین و بهترین شاگرد نایب اسدالله اصفهانی بود. از آثار وی چند تک نوازی و چند همنوازی با آواز پروانه و سه تار عبدالله دادور (قوام السلطان) را می توان نام برد. او در سال ۱۲۸۵ در اصفهان به دنیا آمد و در سال ۱۳۲۶ دار فانی را وداع گفت. از بزرگترین شاگردان وی استاد حسن کسایی و استاد حسین یاوری بودند.
 

استاد مهدی نوایی - برترین شاگرد نایب اسدالله

۳- استاد حسین یاوری: یاوری نی نواز نابینایی بود که بنا به روایت هم عصرانش بیش از هر نوازنده دیگری در کار یافتن و ضبط گوشه های موسیقی ایرانی تلاش کرد، اما به سبب فضایل اخلاقی خاصی که داشت، نه تنها مانع از ظبط صدای سازش می شد، بلکه به دشواری نیز دانسته های خود را به دیگران می آموخت. با مرگ او در نخستین سال های بعد از انقلاب گنجینه ای از دانش و موسیقی نیز به خاک رفت. او در تمام عمر در فقر، در اتاقی محقر در باغی نیمه ویران در حاشیه زاینده رود اصفهان زندگی می کرد و شاید شفاف ترین صدای ضبط شده ساز او مربوط به فیلم مستندی باشد که خسرو سینایی در سال های دهه ۵۰ درباره او ساخته است. استاد حسین یاوری در سال ۱۲۸۵ در خانواده ای فقیر متولد شد. در کودکی پدرش را از دست داد. روز ها کار می کرد و عصر و شب به درس و تمرین می پرداخت.

پس از علاقمندی به نی، یک ساز نی تهیه کرد و راه نى نوازى را پیشه کرد و بالاخره در برخوردى که با استاد نائب اسدالله داشت به شاگردى ایشان پذیرفته شد. ولى استاد نائب اسدالله به دلیل کهولت او را به برجسته ترین شاگرد خود «مهدى نوایى» سپرد و این استاد و شاگردى تا پایان عمر استاد نوایى ادامه داشت.

شاگردان استاد یاوری: ۱ - استاد عباس غازی ۲ - استاد عباس کاظمی ۳ - استاد هنرمند ۴ - جناب آقای شیخ صراف و ... بودند.

استاد تاج اصفهانی درباره یاوری می گوید: « یاورى استاد است و ردیف ها و گوشه هاى بسیارى را بلد است ولى خیلى باهوش است و آنچه مى داند براى همه نمى گوید مگر براى اهل معرفت.»

یاوری معتقد بود که موسیقى از «فارس» شروع مى شود، در «اصفهان» تکوین مى یابد و در «تهران» خراب مى شود. (عین حقیقت را گفته اند!)
بار ها مى گفت موسیقى ما ۲۴ دستگاه بود و هر کدام را در ساعت خودش مى نواختند تا اثر گذار باشد و ۲۴ بیت براى این ۲۴ دستگاه مى خواند. روحش شاد ...

استاد حسین یاوری، او و حسن کسایی هر دو از بهترین شاگردان مهدی نوایی بودند.

امروز می خواهم درباره کسی بنویسم، که به راستی درویش واقعی مولا علی (ع) بود و تنها چیزی که وجود او را در بر می گرفت، عشق و مودت مهربانی بود.

محمدرضا شجریان در خانه استاد عباس کاظمی در محله های قدیمی اصفهان - سال ۷۲

اگر نوشته های قبلی من را درباره اساتید مکتب اصفهان خوانده باشید، خواهید دید که بعد از: ۱- نایب اسدالله ۲- استاد مهدی نوایی (و استاد حسن کسایی: که ایشان بعدها خدمت استاد صبا رفتند و ادامه کار ایشان با استاد ابوالحسن صبا بود) ۳- استاد حسین یاوری در اساتید نی، نام استاد عباس کاظمی در ردیف چهارم دیده می شود. همچنین بعد از: ۱- سید رحیم اصفهانی ۲- میرزا علی قاری، در ردیف سوم اساتید آواز نیز نام استاد عباس کاظمی به چشم می خورد.

آری، استاد عباس کاظمی، شاعر و استاد و بزرگ مرد آواز و نی ایران در قرن معاصر بوده است. فردی که بی شک، اگر شرایط زمانه و رنج های زندگی به او امان می داد ، شاید بسیاری از شما او را به عنوان نماد آواز و موسیقی ایرانی می شناختید. اما تاریخ و آیندگان همیشه در خلاف زمان حرکت می کنند و در میان روزها و سال های سپری شده، کسانی را پیدا می کنند ، که اگرچه از آنها در زمان حیات خویش نامی برده نشده است ولی نسل های بعد، حاصل تلاش و رنج آنان را فراموش نخواهد کرد ...
 

ای مرغ سحر ! عشق ز پروانه بیاموز	کان سوخته را جان شد و آواز نیامد!
این مدعیان در طلبش بی خبران اند	کان را که خبر شد، خبری باز نیامد

کسی که عشق را با تمام وجود درک می کند، خاموش می شود.
 

شرح حال استاد عباس کاظمی از زبان خود

در سال ۱۳۱۴ وقتی پنج ساله بودم پدرم "صادق" فوت کرد. ما در دهکده ای به نام "کبوتر آباد" در " برآن " واقع در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان سکونت داشتیم. از آنجا به اتفاق خانواده به اصفهان آمدیم و من به شغل نانوایی مشغول شدم. تحصیل را از بچه های توی کوچه، از بزرگتر ها و از هرکس که امکان داشت، یاد گرفتم و آموختم. در آن زمان استاد "بصیر" در همسایگی ما بود. خدمت ایشان علم بدیع، عروض و قافیه را یاد گرفتم و به شعر و شاعری روی آوردم، مدارج تحصیلی را تا سطح فوق دیپلم ادبیات قدیم ادامه دادم و به محافل ادبی راه پیدا کردم و چون لحن خوشی داشتم به تشویق استاد "متین" استاد شعر و ادب به نزد استاد "حسین یاوری" استاد نی و آواز آن زمان و استاد "میرزا علی قاری" یکی از بهترین شاگردان " سید رحیم اصفهانی " اولین استاد مکتب آوازی اصفهان رفتم. تا اینکه بعد از گذراندن رنج ها و سختی های زیاد، سال ۱۳۴۱ در شعر و موسیقی به توانایی رسیدم. در این سال به خراسان سفر کردم و به محفل استاد "فرخ" راه یافتم و با شعرای نامی مشهد از جمله آقایان قدسی، کمال، قهرمان، صحیح، دکتر یوسفی، بینش و دکتر رجا آشنا شدم. و در تهران نیز با " رهی معیری" و " امیری فیروزکوهی" و ذکایی بیضایی آشنا و دوست شدم.

استاد عباس کاظمی - شاعر و بزرگ مرد آواز و نی ایرانی در قرن معاصر

از سال ۶۲ به بعد، در اثر سکته قلبی توان جسمی خود را تقریبا از دست دادم سپس به توصیه مرحوم استاد متین کلاس خصوصی در منزل تشکیل دادم و شاگردان خوبی تربیت کردم که از جمله در رشته آواز آقایان: ۱- هاشمی ۲-حسین سرکوب ۳- رسائیان و ... و در رشته نی: ۱- آقای نعمت اللهی ۲- سرهنگ فراهانی و ۳- پسرم محمد صادق کاظمی که از سرآمدان رشته خود هستند. هدف از تدریس ، تنها حفظ و بقای مکتب اصفهان بوده تا از این میراث فرهنگی حراست شود. با تلاش و با طی کردن مراتبی، سعی کردم مکتب سید رحیم اصفهانی را که همان مکتب آوازی اصفهان است بیاموزم. اکنون مجموعه ای به تعداد ۴۱۲ ( چهارصد و دوازده ) گوشه و نغمه همراه با شعر مخصوص آنها جمع آوری کرده ام.

کتابی از اشعار من در دست چاپ است که از سوز درون من و اجتماع من است. نوارهای ردیف من ۱۹ نوار شده که ۱ نوار شامل نغمه ها، ۶ نوار مرکب خوانی، ۱۲ نوار هم مقام است. (نوار های اشاره شده قبل از فوت استاد نزد شخصی به نام آقای قاسمی که دوست استاد کاظمی بودند، به امانت سپرده شده است تا منتشر شود و در اختیار علاقمندان قرار گیرد ولی متاسفانه آقای قاسمی قبل از استاد فوت کردند و نوارها و جای آنها مشخص نیست. ولی ... سایر نوارهای آموزشی و درسی استاد کاظمی از جمله ردیف های آموزشی و مجلسی و درس های دور عالی در اختیار هنرجویان مورد اعتماد ایشان موجود است.)
 

آن که پیوند من و نخل وفا محکم از اوست	پیر عشق است که گلگشت صفا خرم از اوست
افتخار من درویش نه تنها به علی است	از ازل تا به ابد فخر بنی آدم از اوست

شعر از استاد عباس کاظمی

نحوه آشنایی و دیدار آقای شجریان با استاد عباس کاظمی

درباره عکس های موجود اول این توضیح را بدهم که اگر کیفیت عکس ها بالا نیست، علت قدیمی بودن دوربین (عکس در سال ۷۲ انداخته شده است) و چاپ عکس می باشد.

در این عکس آقای شجریان بعد از گوش دادن به مرکب خوانی استاد کاظمی و درک هنر و دانش والای ایشان متاثر شدند و گریستند.

( اطلاعی از نام و نشان فرد نشسته در سمت چپ تصویر ندارم )

در آن سال وقتی آقای شجریان همراه با گروه خود برای اجرای کنسرت به اصفهان می آید ، در یک شب قبل از برگزاری کنسرت در هتل کوثر اصفهان، مشکلی برای اعضای گروه آقای شجریان به وجود می آید که ممکن بود منجر به لغو کنسرت شود و ...

پس از مشکل به وجود آمده در گروه و احتمال لغو کنسرت، آقای شجریان به فکر چاره می افتد. از آنجایی که خبرهای مربوط به هنرمندان اول به گوش خودشان می رسد، در روز برگزاری کنسرت آقای نعمت اللهی، شاگرد استاد عباس کاظمی در نی، نزد آقای شجریان رفته و به ایشان اطمینان خاطر می دهد که برنامه به هم نخورد و خود قادر است به تنهایی و با یک نی، برنامه را همراه با ایشون اجرا کرده و به پایان برساند ... پس از اجرای بسیار قوی آقای نعمت اللهی و پایان کنسرت، آقای شجریان از ایشون درباره نام استادشون سوال می کنند و آقای نعمت اللهی، نام و خانه استاد عباس کاظمی را به آقای شجریان معرفی می کنند...

بدین ترتیب آقای شجریان به خانه درویشی استاد عباس کاظمی در کوچه پس کوچه های قدیمی و خاک خورده اصفهان می رود و در آنجا ... پس از شنیدن صدای استاد و پس از تقریبا یک ساعت مرکب خوانی استاد عباس کاظمی و پی بردن به دانش والای استاد کاظمی و شیوایی و رسایی صدای ایشون، متاثر می شوند و می گریند و می گویند ( نقل قول از خود آقای شجریان ): " کار شما حاصل زحمت و دسترنج ۵۰ سال کار مداوم در آواز و موسیقی است که از عهده من خارج است ...به راستی که حق مطلب را ادا کردید و کاش من شما را خیلی زودتر از این ها می دیدم. "

بعد از این دیدار آقای شجریان نوار دستگاه شور را از استاد دریافت کرد و خود استاد کاظمی نوار را در اختیار ایشان قرار داد ( که البته در یک ملاقات دوباره بعد از این جریان ، آقای شجریان نزد استاد آمده و نوار دیگری دریافت کردند) که تفاوت و زیبایی این آثار متعلق به دستگاه شور در کارهای آقای شجریان دیده می شود.

اگرچه سکته نیز به مهجور ماندن کاظمی کمک شایانی! کرد، اما اگر کسی هم سراغی از او می گرفت، نام آشنایان موسیقی خطه اصفهان یا می گفتند چنین اسمی در موسیقی ما نیست یا از مرگ! او سخن می گفتند یا اصلا آدرسی به کسی نمی دادند. کاظمی رنج شکوفایی اش را برچید و با همه خاطرات خود و همه فصل هایش به خواب ابد فرو رفت. این اواخر مضیقه مالی اش آنچنان بود که حتی آب منزلش را قطع کرده بودند ...

حالا اصفهان از طنین کاشی های آبی اش چقدر پر است ؟! ....

بسیاری از شما تا به حال اسم اساتیدی مثل سید رحیم و نایب اسدالله را شنیده اید که سید رحیم بنیانگذار آواز مکتب اصفهان و نایب اسدالله پایه گذار نی نوازی به شیوه ای بدیع و علمی در ایران بوده اند، ولی اطلاعات کمی از زندگی، آثار و فعالیت های هنری آن ها را در اختیار دارید. من سعی کردم با جستجو در منابع مختلف و سوال از اساتید، اطلاعاتی از این دو گوهر گرانبهای موسیقی اصیل ایرانی بدست آورم تا شما نیز با آنها بیشتر آشنا شوید. سید رحیم و نایب اسدالله هر دو از شاگردان ابراهیم آقاباشی بودند که او در اصفهان می‌زیست. ریاست خواجگان دستگاه ظل‌السلطان را بر عهده داشت و به همین مناسبت به آقاباشی معروف بود او از اساتید معتبر و مسلم موسیقی عصر خود به‌شمار می‌رفت و در نواختن نی و خوانندگی شاگردانی را تربیت کرد.

● سید رحیم: سید عبدالرحیم اصفهانی در سال ۱۲۳۲ خورشیدی در محله دربکوشک اصفهان به دنیا آمد. سید مردی وارسته و درویش مسلک بود و در مناسب خوانی حسن سلیقه خاصی داشت. او صدایی وسیع ، توانا و تحریرهایی مشخص و شمرده داشت. از ابتدای جوانی به‌ واسطه داشتن صدای خوش ، به‌ روضه‌خوانی اشتغال داشت اما هیچ گاه در کاربرد کلمات زاید که معمول خوانندگان سبک تعزیه و تا حدی رایج بود، بهره نمی گرفت ، بلکه تحریرهایش سنجیده بود و آواز را راحت و با طمانینه می خواند. ردیف دستگاه‌های موسیقی را از ابراهیم آقا‌باشی آموخت. سید عبدالرحیم در احاطه به موسیقی ملی و سلیقه خوانندگی و تنوع و اطلاع از گوشه‌ها در عصر خود بی‌مانند بود و شاگردان بسیاری تربیت کرد. او محفوظات بسیار داشت ، به‌طوری‌که که اشعار مناسب دستگاه‌ها و گوشه‌ها را به‌ مقدار فراوان به‌ خاطر می‌سپرد. شیوه تحویل شعر و تحریرهای مناسب و نیز وزن شناسی در آواز و تصنیف از مولفه های اصلی مکتب آوازی اصفهان بود که سیدرحیم از میراث داران و احیاگران آن در عهد ناصری محسوب می شد.

استاد سید رحیم اصفهانی - بنیانگذار مکتب اصفهان

بر خلاف آن چیزی که درباره سید رحیم گفته می شود که او ب‍ُخل‌ علمی داشته، او شاگردان بسیاری را تربیت کرده است. موضوع بر سر آن است که اساتید گذشته تنها به کسانی درس می دادند که محرم موسیقی به شمار می آمدند و به اصطلاح اهل معرفت و کمال بودند، زیرا این ردیف ها و آواز ها امانتی بوده است از گذشتگان که باید بدون تغییر به آیندگان می رسید.

شاگردان سیدرحیم عبارتند از: ۱- میرزا علی قاری ۲- استاد تاج اصفهانی ۳- اسماعیل ادیب خوانساری ۴- حبیب شاطر حاجی. البته شاید بسیاری از شما سید حسین طاهرزاده را نیز جزو شاگردان سید رحیم به حساب آورید ولی اینگونه نیست و خود استاد طاهرزاده نیز اذعان داشته اند که شاگرد سیدرحیم نبوده اند و تنها در دوره کوتاهی، آن هم از پشت در و پرده به صورت مخفیانه آواز های ایشان را گوش کرده اند. پس نمی توان طاهرزاده را شاگرد این مکتب به حساب آورد. البته افراد زیادی نزد سید رحیم آمده و گوشه ها و آواز هایی را از او شنیده و یا آموزش دیده اند که همه به صورت مقطعی و کوتاه مدت بوده است. مثل جناب دماوندی (که به نظر من آقای شجریان بیشتر از ایشان تاثیر گرفته اند تا طاهرزاده) که برای مدتی نزد سیدرحیم آمد و از محضر او بهره برد.

در اینجا می توانید قطعاتی از آواز شاگردان سید رحیم را بشنوید:

مثنوی افشاری با صدای استاد عباس کاظمی

از سید رحیم و میرزا علی قاری آوازی برای شنیدن به جا نمانده است. البته یک آواز دو دقیقه ای از دستگاه ماهور را شرکت فرهنگی هنری ماهور، در گزیده ای از صد سال آواز ایران با صدای سید رحیم منتشر کرد که من آن را شنیده ام. اما تنها چیزی که شنیده نمی شود صدای سید رحیم و آواز است! سید رحیم و میرزا علی قاری چون هر دو طلبه بودند و به تحصیلات دینی مشغول بودند، زیاد امکان اجرای َآواز و پخش آن برای عوام را نداشتند. (البته به غیز از تعزیه و مرثیه). استاد عباس کاظمی نیز با یک واسطه ( یعنی میرزا علی قاری ) شاگرد سید رحیم بوده است. سید رحیم اصفهانی در ۱۳۱۴خورشیدی چشم از جهان بست و مقبره وی در تخت پولاد اصفهان، واقع است. آیین بزرگداشت وی پس از هفتاد سال انزوا و غربت توسط انجمن اصفهان پژوهان و دوستداران میراث فرهنگی مورخ ۳۰/۱۰/۱۳۸۴برگزار شد.

● نایب اسدالله (ملقب به خداوندگار نی): قبل از هر چیز بگویم که این لقب را من به این استاد بزرگ نداده ام و اساتید بزرگی همچون استاد حسن کسایی و مرحوم روح الله خالقی و ... او را با این لقب نام برده اند. و عنوانی است که به حق شایسته اوست. استاد نایب اسدالله فرزند نایب حسین خان که یکی از هنرمندان آن زمان به شمار می رفت از مادرش به نام صاحب جم در شهر اصفهان چشم به جهان هستی گشود. نایب شاگرد ابراهیم آقا باشی و همچنین پدر هنرمند خویش بود ولی تنها به دلیل علاقه و پشتکار و خلاقیت توانست در زمره یکی از بزرگترین موسیقیدانان جهان درآید.

وی همراه با ناصرالدین شاه در یک سفر به انگلستان عزیمت کرد و در کنسرت بزرگی که توسط ملکه وقت آن کشور برپا گردیده بود، شرکت جست. در این هنرنمایی بین المللی موسیقیدانان و نوازندگان اکثر کشورها شرکت داشته و برنامه های هنری متعدد اجرا کردند. در پایان مراسم با اشاره ناصرالدین شاه « نایب » نی را از جیب خود بیرون آورده و شروع به نواختن آن می کند، به طوریکه همه حضار شرکت کننده را مات و مبهوت می سازد! ملکه نیز چنان تحت تاثیر این صوت دلنشین واقع می گردد که بی اختیار گردنبندش را بیرون می آورد و بر گردن نایب آویزان می کند و رو به حضار می گوید: « باید اعتراف کرد این مرد ایرانی با چوبی خشک که بیش از چند سوراخ در آن دیده نمی شودچنان غوغایی کرد که تمامی سازهای پیشرفته امروزی را منهدم ساخت ».

استاد نایب اسدالله - بزرگترین نی نواز ایرانی

نایب اسدالله در یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی گوشه ای اختراع کرده که امروز به نام " بغدادی نایب " معروف می باشد. او مظهر پاکی و خلوص نیت بود و به قول خودش کسی بود که نی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاه برد. او با استادان بزرگ آن زمان نظیر سماع حضور و آقا حسینقلی رابطه نزدیک داشت و آموخته ها و تجارب خود را به رایگان در اختیار علاقمندان قرار میداد. نایب بی ریا ساز می زد و منتظر خواهش کسی نبود. شب ها هنگامی که همه در خواب بودند ، شروع به ساز زدن می کرد و با رمز و راز نهفته در سازش با خدای خود ارتباط برقرار می نمود.

شاگردان نایب: ۱- استاد مهدی نوایی ۲- مرحوم مشیر همایون بودند و استاد حسن کسایی و استاد حسین یاوری نیز با یک واسطه ( یعنی استاد مهدی نوایی ) شاگرد نایب بودند. تاریخ فوت این استاد بزرگ و آبروی موسیقی ایرانی به درستی مشخص نیست اما مزارش به طوری که یکی از نوادگانش به نام عباسعلی مظفری می گوید در تخت پولاد اصفهان روبروی مقبره فیض کاشانی در زیر یک دیوار واقع گردیده است.

منابع:

- خبرگزاری آفتاب
- کتاب چهره افروختگان خطه زنده رود
 

کتاب چهره افروختگان خطه زنده رود - تالیف حسین نیکو نژاد